Dr. Öznur YAZICIOĞLU 

 (Uzman Veteriner Hekim)

 Bonamiosis, haplosporidian protozoonlar olan Bonamia ostrae, Bonamia exitiosus ve Mikrocytos raughleyi tarafından oluşturulan hastalığa verilen isimdir. Bonamiosis, Kuzey Yarımküredeki yassı istiridyelerde Bonamia ostrae ve Güney Yarım Küredeki istiridyelerde Bonamia exitiosus ve Mikrocytos raughleyi tarafından meydana getirilir. Hastalık, aynı zamanda mikrocell hastalığı, yassı istiridyelerin hemosit hastalığı (B. ostrae), kum istiridyelerinin hemosit hastalığı (B. exitiosis) veya kış mortalitesi (Mikrocytos raughleyi) olarak da bilinmektedir.

Epidemiyoloji

  B. ostrae doğal olarak Ostrea edulis ve O. Concaphila (=O. lurida)’da görülür. Endemik bölgelere götürüldüklerinde O. puelchama, O. angasi ve O. chilensis (=Triostrea chilensis, T. lutaria)’i de enfekte eder. B. exitiosus, O. angasi, O. denselaminnellosa ve T. chilensis'lerde görülür. Ostrea ve Triostrea  türleri ve diğer ostreidlerin (Crassostrea rivularus= C. arakensis ) Bonamia türlerine karsı potansiyel olarak duyarlı oldukları kabul edilir. Mikrocytos raughleyi, Sidney kaya istridyesi olan Saccostrae glomerata (commercialis)’yı enfekte eder.

 Bonamia exitiosus, Yeni Zelanda ( Güney Adası civarı ve Kuzey Adasının aşağı kısımları) ve Avustralya (Batı Avustralya , Victoria ve Tazmanya)’da bulunur. Bonamia ostrea'nın varlığı Fransa, İrlanda, İtalya, Hollanda , İspanya Birleşik Krallık (İskoçya hariç) ve A.B.D (California, Maine, Washington Eyaletleri)'den bildirilmiştir. Günümüzde Danimarka'da mevcut olmadığı düşünülmektedir. Mikrocytos raughleyi ise Yeni Güney Galler ve Avustralya'da görülmektedir.

 Bonamia türleri tüm yıl boyunca görülebilir fakat enfeksiyonun prevalansı ve yoğunluğu ılık mevsimlerde artma eğilimi gösterir. B. ostrae ile en yüksek enfeksiyon prevalansı, Kuzey Yarımkürede Eylül ayında görülür. Güney kürede ise B. exitiosus, Ocak-Nisan ayları arasında en yüksek prevalans gösterirken Eylül ve Ekim aylarında parazitler nadiren gözlenir. Bonamia ostrae ve Bonamia exitiosus enfeksiyonlarında prepatent süre çoğunlukla 3-4 ay olup 5 aya kadar uzayabilir. Güney Yarımkürede, M. raughleyi tarafından oluşturulan hastalık düşük ısı dereceleri ve yüksek tuzluluk oranları ile ilişkilidir.

 Hastalığın gelişimi için en kritik yaşın 2 yaş olduğu bulunmuştur. Ancak bir yaşına kadar olan istiridyeler de enfeksiyona duyarlıdır. Her iki cins eşit şekilde etkilenir. 

 Bonamiosis deneysel olarak kohabitasyon veya inokulasyonla nakledilebilir.

  Patogenez

 Aşırı duyarlı konakçılarda Bonamiosis, hemositlerin öldürücü bir enfeksiyonudur. Etken, hemositleri enfekte eder ve hemositlerin içinde çoğalır. B.ostreae’nin intraselüler proliferasyonu, hemositlerin yıkımına ve dokuları infiltre eden hemositlerin sayısının artmasına yol açar. Enfeksiyonun erken devreleri sıklıkla solungaçların ve mantonun bağdokusunda ve bağırsak çevresindeki vaskular sinuslarda yoğun fokal hemosit infiltrasyonlarıyla karakterizedir. İnfiltre olan hemositlerin çoğu sitoplazmik vakuoller içinde çok sayıda mikrosel kapsar. Enfeksiyon ilerledikçe, enfekte hemositlerin vaskuler sinuslara geçmesi ile enfeksiyon sistemik bir hal alır ve istiridyenin ölümüne yol açar. Mikroseller hemositlerin lizizine ilgili olarak nekrotik dokularda serbest bulunabilir. 

Klinik ve Makroskobik Bulgular

 Enfekte istiridyelerin çoğu normal görünmesine karşın, bazen sarımsı renk değişimi ve/veya solungaçlar, manto ve sindirim bezi üzerinde perfore ülserler gibi yaygın lezyonlar gösterebilir. Ağır enfekte istiridyeler, enfekte olmayanlardan daha kötü kondüsyon gösterirler. 

 Bonamia türleri tarafından oluşturulan patolojik bozukluklar, etkilenen konakçı türüne göre değişebilir. Örneğin Tazmanya'daki istiridyelerde Bonamia exitiosus oldukça epitelyotropiktir ve bazı populasyonlarda sistemik yayılma bulguları gözlenmeksizin fokal apselerle birlikte gözlenir.

Teşhis

 Hastalık İzleme ve Yaklaşımsal Teşhis Metodları: 

Histolojik ve sitolojik muayenelerdir.

 Hemositler içinde ve dışında parazitler.

 Sitolojik muayene (IFREMER) 

 Digestiv bezler çevresinde bağdokuyu infiltre eden hemositler içinde parazitler.Histolojik muayene (IFREMER)

Patojenin Teyitsel İdentifikasyonu: 

 RFLP-PCR tekniği ve transmission elektron mikroskobi ile yapılır.

Korunma

 Enfekte bir bölgeden hastalığın görülmediği bir bölgeye istiridye nakli yapılmamalıdır. Çünkü endemik bölgelerde bazı hasta istiridyeler asemptomatik olabilirler. Enfekte yumuşakçalar, yerli bir populasyona sokulduğunda, en az 6 yıl boyunca yüksek mortaliteler görülebilir.

 Bonamiosisin Avrupa'da tanımlanmasını takiben, enfekte stokların imhası ve istiridye hareketlerinin kısıtlanması gibi yöntemler kullanılmıştır. Hollanda'da yapılan çalışmalar hastalığın eradike edildiği sahalarda, B. ostrea'nın en az 6 yıl süreyle düşük düzeylerde bulunduğunu göstermiştir. 

 Hastalığın bilinen bir eradikasyon programı yoktur. Bonamiosisin zarar verdiği yassı istiridye popülasyonlarının olduğu bölgelerde dirençli ya da alternatif yassı istiridye türlerinin yetiştirilmesi ve stok yoğunluğunun azaltılması denenmiştir. Yassı istiridyeler (O.edulis) enfeksiyona doğal olarak duyarlı olmayan pasifik istiridyesi (Crassostrea gigas) ile birlikte kültüre edildiğinde, O.edulis’te enfeksiyon oranının düştüğü ancak gelişimin engellendiği gözlenmiştir.

Kaynaklar

 OIE (2003) Manual of Diagnostic Tests for Aquatic Animals. 4 th edition, Paris, France, p.358.

 Synopsis of Infectious Diseases and Parasites of Commercially Exploited Shellfish. Bonamia ostreae of Oysters. Fisheries and Oceans. Canada. http://www-sci.pac.dfo-mpo.gc.ca/shelldis/pages/bonostoy_e.htm.